А.ЗАНГАД: 14 НАМ, ХОЁР ЭВСЭЛ, 80 ГАРУЙ БИЕ ДААГЧ МӨРИЙН ХӨТӨЛБӨРӨӨ ИРҮҮЛЛЭЭ /Ардын эрх сонин/

Монгол Улсын Ерөнхий аудитор А.Зангадтай ярилцлаа.

-Хичнээн нам, эвсэл мөрийн хөтөлбөртөө аудит хийлгэхээр танайд ирүүлэв? 

-Энэ сарын 20-ны байдлаар 14 нам, хоёр эвсэл мөрийн хөтөлбөрөө өгөөд байна. Цаашдаа энэ тоо нэмэгдэх боломжтой. Намууд СЕХ-нд бүртгүүлэхээсээ өмнө мөрийн хөтөлбөртөө Үндэсний аудитын газраар аудит хийлгэсэн байх ёстой. Энэ бол намуудын хуулиар хүлээсэн үүрэг. Энэ сарын 30-наас өмнө СЕХ-нд бүртгүүлэх ёстой шүү дээ. Намууд үүнийгээ бодолцож хугацааныхаа менежментийг хийх хэрэгтэй.

Дөрөвдүгээр сарын 20 гэдэг нь хуулиар заасан хатуу хугацаа биш ч гэсэн төрөө хүндэтгээд зөвлөмж болгосон хугацаанд бараг бүх нам мөрийн хөтөлбөрөө ирүүллээ.

-СЕХ-нд бүртгүүлэхдээ л мөрийн хөтөлбөртөө аудит хийлгэчихсэн байх ёстой гэлээ. Дөрөвдүгээр сарын 20-ныг олон нийт хуулийн хугацаа гэж ойлгоод байх шиг байсан. Тийм биш байх нь ээ?

-Тийм биш. Сонгуулийн тухай хуульд Үндэсний аудитын газар мөрийн хөтөлбөрийг хянаж баталгаажуулах тухай заалт бий. Аудитын хяналт хийж баталгаажуулах хугацаагаа тооцоод дөрөвдүгээр сарын 18-наас өмнө манайд мөрийн хөтөлбөрөө өгөхийг намууд, бие даан нэр дэвших хүсэлтэй хүмүүст зөвлөөч гэж СЕХ-нд хандсан. Бид аудит хийх ачаалал, ажлынхаа чанарыг бодолцоод ийм санал гаргасан юм. СЕХ манай саналыг хэлэлцээд тогтоол гаргаж, 20-ны дотор мөрийн хөтөлбөрөө ирүүлэх зөвлөмжийг намуудад хүргүүлсэн. Энэ зөвлөмжийг намууд, бие даан нэр дэвших хүсэлтэй хүмүүс сайн хүлээж авсан байна. Дөрөвдүгээр сарын 20 гэдэг нь хуулиар заасан хатуу хугацаа биш ч гэсэн төрөө хүндэтгээд зөвлөмж болгосон хугацаанд бараг бүх нам мөрийн хөтөлбөрөө ирүүллээ.

-Хэчнээн бие даагч мөрийн хөтөлбөрөө өгсөн бэ?

-Энэ удаагийн сонгуулийн нэг онцлог нь бие даан нэр дэвших хүсэлтэй хүмүүс олон юм шиг байна. 20-ны байдлаар 80 гаруй бие даагч мөрийн хөтөлбөрөө өгсөн. Энэ тоо ч цаашдаа нэмэгдэх шинжтэй байна. Бид СЕХ-нд нөхцөл байдлаас танилцуулж аудит хийх хугацаагаа тогтоолгоогүй бол энэ 90 гаруй мөрийн хөтөлбөр 27, 28-нд ирж ч мэдэх байсан. Ингэсэн бол Үндэсний аудитын газар ажиллахад хэцүү. Одоо бид нэг газрынхаа ажлыг нь зогсоогоод зөвхөн мөрийн хөтөлбөр дээр ажиллуулж байна.

-Мөрийн хөтөлбөрт аудит хийхдээ ямар шалгууруудыг баримталдаг юм бэ. Тухайлбал, улс орны төсөв, санхүүгийн чадамжаас хэтэрсэн амлалт өгөхийг хориглодог байх аа.

-Энэ талаар Сонгуулийн тухай хуульд маш тодорхой заачихсан байдаг юм. Тодруулбал, мөрийн хөтөлбөртөө оруулсан эдийн засгийн үндэслэл тооцоо нь бодлогын гурван баримт бичигтэй тохирч байгаа эсэхийг нь шалгаж дүгнэлт гаргана.

Мөрийн хөтөлбөртөө оруулсан эдийн засгийн үндэслэл тооцоо нь бодлогын гурван баримт бичигтэй тохирч байгаа эсэхийг нь шалгаж дүгнэлт гаргана.

-Бодлогын гурван баримт бичиг гэдэг нь юу юм бэ?

-Тогтвортой хөгжлийн үзэл баримтлал-2030, Хөгжлийн бодлого төлөвлөлтийн тухай хууль, Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хууль гэсэн баримт бичиг. Эдгээр баримт бичигт заасан үзүүлэлтүүдтэй нийцэж байгаа эсэхийг нь хянадаг.

-Хэрэв гажсан зүйл байвал мөрийн хөтөлбөрийг нь буцаах уу?

-Тийм зүйл гарвал тухайн нам нь залруулах боломжтой. Одоогийн байдлаар ийм зөрчил илрээгүй байна. Аудитын дүгнэлт оройтсоноос болж СЕХ-нд бүртгүүлж чадахгүй байх нөхцөл байдал үүсэхээс урьдчилан сэргийлэх бүх арга хэмжээг авч ажиллана. Зөвлөмж болгосон хугацаанаас хойш ирсэн, ялангуяа СЕХ-нд бүртгүүлэх хугацаандаа тулгаж ирсэн мөрийн хөтөлбөрийг бид хүлээж авахгүй гэхгүй. Бидэнд тийм эрх байхгүй. Гэхдээ “Энэ хугацаанд багтааж дүгнэлт гаргаж өг” гэж шаардах эрх намуудад байхгүй. Аудитын хараат бус байдалд тэгж нөлөөлүүлэхгүй.

-Аймаг, нийслэлийн ИТХ-ын сонгуульд оролцох нам, эвслүүд бас мөрийн хөтөлбөрөө хянуулж байгаа юу?

-Намууд нэгдмэл мөрийн хөтөлбөртэй байхаас гадна тухайн орон нутгийнхаа онцлогийг харгалзсан ИТХ нь хэрэгжүүлэх асуудлуудыг тусгасан мөрийн хөтөлбөртэй гэж ойлгож байна. Энэ хөтөлбөрөө манай байгууллагын аймгуудад байгаа салбарт өгч хянуулж байгаа. УИХ-ын сонгуулийн мөрийн хөтөлбөртэй нь зэрэг хянагдаж байгаа.

-Үндэсний аудитын газар мөрийн хөтөлбөрт аудит хийхээс гадна намуудын сонгуулийн өмнөх жилийн хандивын тайланд аудит хийдэг. Энэ ажлаа хийгээд дуусгачихсан уу?

-Ерөнхийдөө дууссан. Сонгуулийн тухай хуульд заасны дагуу намуудын сонгуулийн өмнөх жилийнх нь хандивын тайланд аудит хийдэг юм. Улс төрийн намын тухай хуульд заасан хандивын хэмжээнээсээ хэтрээгүй, хууль зөрчиж хандив аваагүй эсэхийг шалгаж дүгнэлт гаргадаг гэсэн үг.

-Тантай уулзсаных өөр нэг зүйл асууя. УИХ яг одоо Монгол Улсын эдийн засаг, нийгмийг 2015 онд хөгжүүлэх үндсэн чиглэлийн биелэлтийг хэлэлцэж байгаа. УИХ хэлэлцэхээс өмнө танай байгууллага аудит хийдэг. Үндсэн чиглэлийн биелэлт нь хэдэн хувьтай байна гэж дүгнэсэн бэ?

-Эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн чиглэлд туссан ажлуудаа хариуцагчид нь хэрхэн хийж гүйцэтгэснийг хянасан. Үндсэн чиглэлийн аудитыг яамд, төсвийн ерөнхийлөн захирагч нар өөрсдөө эхлээд үнэлдэг. Дараа нь Засгийн Хэрэг эрхлэх газар үнэлдэг. Харин бид хөндлөнгийн аудит хийдэг. Засгийн газрын 2013 оны 322 дугаар тогтоолоор батлагдсан журмыг баримталж энэ аудитыг хийдэг. Ингэхдээ үндсэн чиглэлд багтсан арга хэмжээ бүрийг төлөвлөхдөө яаж төлөвлөсөн, хэрэгжүүлэх ажлыг нь яаж зохион байгуулсан, үр дүн яаж гарсан бэ гэдгийг нь үнэлдэг. Үүнийг тодорхойлох аргачлалыг Засгийн газрын 322 дугаар тогтоолоор тогтоогоод өгчихсөн байдаг юм. Тухайн ажлын хэрэгжилтийг 100 хүртлэх оноогоор үнэлдэг. 2015 оны үндсэн чиглэлд 91 төсөл арга хэмжээ туссан. Энэ нь таван бүлэгт хуваагдсан. Манайх эдгээр ажлыг нь дунджаар 70 хувийн биелэлттэй байна гэж дүгнэсэн. Гадаад орчны нөлөө, эдийн засгийн хямралыг тооцвол энэ нь чамлахаар төвшин биш байх гэж эдийн засагч хүнийхээ хувьд үзэж байна.

2016 оны УИХ-ын сонгуульд оролцох мөрийн хөтөлбөрөө Үндэсний аудитын газарт хүргүүлсэн нам, эвслүүд: 

1. Ардчилсан нам
   2. Монгол ардын нам
   3. Бүгд найрамдах нам
   4. Ард түмнээ хайрлая нам
   5. Эрх чөлөөг хэрэгжүүлэгч нам
   6. Хөгжлийн хөтөлбөр нам
   7. Эх орон нам
   8. Хөдөлмөрийн үндэсний нам
   9. Монголын ардчилсан хөдөлгөөний нам
   10. Уламжлалын нэгдсэн нам
   11. Иргэний зориг ногоон нам
   12. Монголын консерватив нам
   13. Монголын үндэсний ардчилсан нам
   14. Монгол ардын хувьсгалт нам
   15. Эх орончдын нэгдсэн нам, Хамаг Монголын хөдөлмөрийн намын “Эх орончдын нэгдсэн эвсэл”
   16. Тусгаар тогтнол эв нэгдлийн нам, Монголын ногоон намын “Нэгдсэн монгол эвсэл”