МОНГОЛ УЛСЫН ЕРӨНХИЙ АУДИТОР МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ХАВРЫН ЭЭЛЖИТ ЧУУЛГАНД ТАВЬСАН ИЛТГЭЛ

МОНГОЛ УЛСЫН 2016 ОНЫ НЭГДСЭН ТӨСВИЙН ГҮЙЦЭТГЭЛ, ЗАСГИЙН ГАЗРЫН САНХҮҮГИЙН НЭГТГЭСЭН ТАЙЛАНД ХИЙСЭН АУДИТЫН ТУХАЙ

Илтгэгч нь: Монгол Улсын Ерөнхий Аудитор Д.Хүрэлбаатар

Эрхэм Улсын Их Хурлын дарга,

Монгол Улсын Ерөнхий сайд,

Улсын Их Хурлын эрхэм гишүүд ээ,

Төрийн аудитын байгууллага Төрийн аудитын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1.7[1] болон Төсвийн тухай хуулийн 8 дугаар зүйлийн 8.10.2^[2] дахь заалтын дагуу Монгол Улсын 2016 оны нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэл, Засгийн газрын 2016 оны санхүүгийн нэгтгэсэн тайланд аудит хийж, тайланг холбогдох хуульд заасан хугацаанд УИХ-д  хүргүүлсэн.

Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэл төлөвлөсөн зорилт, шалгуур үзүүлэлтүүдийг хангаж, үр нөлөөтэй байсан эсэх, Засгийн газрын 2016 оны санхүүгийн нэгтгэсэн тайлан холбогдох хууль, стандартын дагуу үнэн зөв илэрхийлэгдсэн байдалд аудит хийж, дүгнэлт гарган дүнг УИХ болон Засгийн газар, төсвийн ерөнхийлөн захирагчид болон холбогдох бусад байгууллага, хэрэглэгчдэд  танилцуулахад аудитын зорилт чиглэгдсэн.

Аудитын хамрах хүрээний хувьд Засгийн газрын 2016 оны санхүүгийн нэгтгэсэн тайланд 52 төсвийн ерөнхийлөн захирагч, 23 төвлөрүүлэн захирагч, 4952 төсвийн байгууллага, төрийн сан, 18 Засгийн газрын тусгай сан, 375 төрийн болон орон нутгийн өмчит хуулийн этгээд, 1100 төсөл, хөтөлбөр, 52 хөрөнгө оруулалтын болон бусад зардал, нийт 6572 санхүүгийн тайланг хамруулсан.

Нийгмийн анхаарлыг ихээхэн татаж байгаа Монгол Улсын өр, Хөрөнгө оруулалт, Векселтэй холбогдсон эргэн төлөгдөх зээлийн асуудалд тусгайлан гүйцэтгэлийн аудитыг хийж УИХ-д хамт танилцуулж байгаараа өнгөрсөн жилүүдээс онцлогтой  юм.

Макро эдийн засгийн төсөөлөл, гадаад, дотоод хүчин зүйлсийг үндэслэлтэй тооцоолохгүйгээр дунд хугацаанд баримтлах Төсвийн хүрээний мэдэгдлийг боловсруулж, баталж байгаа нь уг баримт бичгийг богино хугацаанд өөрчлөх, төсвийн тогтвортой байдлын талаарх хуулийн шаардлага хангагдахгүй байх нөхцөлийг бүрдүүлж байгааг дурдахгүй өнгөрч болохгүй байна.

Эрхэм Улсын Их Хурлын гишүүд Та бүхэнд аудитын тайланг хэвлэмэл болон цахимаар хүргүүлсэн байгаа тул дүнг тоймлон танилцуулж байна.

            Нэг. Монгол Улсын 2016 оны нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэлийн талаар

Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн орлогын гүйцэтгэл 2016 онд 5 их наяд 835.0 тэрбум төгрөгт хүрч, батлагдсан төсвөөс 7.5 хувь буюу 405.9 тэрбум төгрөгөөр давж биелсэн байна. Үүнд:

Оны сүүлийн улиралд эрдэс баялагын бүтээгдэхүүний үнэ дэлхийн зах зээл дээр төлөвлөсөн хэмжээнээс өссөн, экспортын биет хэмжээ нэмэгдсэн, татварын өрийн үлдэгдэл буурсан зэрэг хүчин зүйл нөлөөлсөн байна.

Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн нийт зарлага ба цэвэр зээлийн дүн 2016 онд 9 их наяд 495.3 тэрбум төгрөгт хүрч, батлагдсан төсвөөс 5.0 хувь буюу 496.8 тэрбум төгрөгөөр дутуу зарцуулагдсан байна.

Нэгдсэн төсвийн нийт зарлага ба цэвэр зээлийн гүйцэтгэлд батлагдсан төсөвтэй харьцуулахад урсгал зардлыг 4.4 хувь буюу 305.3 тэрбум, хөрөнгийн зардлыг 2.2 хувь буюу 52.0 тэрбум, эргэж төлөгдөх цэвэр зээлийг 21.1 хувь буюу 139.5 тэрбум төгрөгөөр тус тус дутуу санхүүжүүлсэнтэй холбоотой байна.

Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар 2016 онд 5.1 их наяд төгрөгийн төсөвт өртөгтэй 816 төсөл, арга хэмжээнд 1.4 их наяд төгрөгийн санхүүжилт олгохоор баталж, гүйцэтгэл 1.2 их наяд төгрөг буюу 90.5 хувьтай байна.  Нийт 2.8 их наяд төгрөгийн төсөвт өртөгтэй 637 төсөл, арга хэмжээг хэрэгжүүлж дуусгахаар төлөвлөснөөс 564 төсөл, арга хэмжээ хугацаандаа хэрэгжиж, 217.1 тэрбум төгрөгийн төсөвт өртөгтэй 57 арга хэмжээний хэрэгжилт дутуу, 33.2 тэрбум төгрөгийн төсөвт өртөгтэй 16 төсөл, арга хэмжээний бэлтгэл ажил хангалтгүй хийгдсэнээс хэрэгжээгүй байна.

Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар 2016 онд 8 мянган суудалтай 17 сургуулийн барилга, өргөтгөл, 620 ортой 6 дотуур байр, 2170 ортой 19 хүүхдийн цэцэрлэг, 545 ортой 18  эмнэлэг, өргөтгөл, 65.3 км 3 чиглэлийн цахилгаан дамжуулах агаарын шугам, 4 дэд станц, 11 чиглэлд 176.6 км авто зам, 289.9 уртааш метр гүүрийн барилга ашиглалтад оржээ.

Төсвийн ерөнхийлөн захирагчид хөрөнгө оруулалтын төслүүдийг эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх үндсэн чиглэл, хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөртэй уялдуулалгүйгээр төсвийн хөрөнгийн зардлын хязгаараас хэтэрсэн, хуулийн шаардлага хангаагүй төсөл, арга хэмжээг хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн, хэрэгжилтэд тавих захиалагчийн хяналт үр нөлөөтэй зохион байгуулаагүй, дотоод хяналт хангалтгүй байгаагаас улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтын хэрэгжилт хангалтгүй байна гэж дүгнэлээ.

Аудитын дүнгээр хөрөнгө оруулалтын хэрэгжилтэд тавих хяналтыг сайжруулах, ажлын хариуцлага алдсан албан тушаалтантай хариуцлага тооцуулах чиглэлээр нийт 10 зөвлөмж өгч, 2.3 тэрбум төгрөгийн төлбөрийн акт тавигдаж, 4.8 тэрбум төгрөгийн зөрчлийг арилгах албан шаардлага хүргүүлсэн.

Монгол Улсын 2016 оны нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн тэнцэл гүйцэтгэлээр 3 их наяд 660.3 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай гарч, төлөвлөсөнөөс 902.7 тэрбум төгрөгөөр буурсан байна.

Нэгдсэн төсвийн алдагдал буурахад Нийгмийн даатгалын сангийн төсөв 12.4 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай байхаар төлөвлөгдсөнөөс 89.6 тэрбум төгрөгийн ашигтай гарсан, төлөвлөсөн хэмжээнээс улсын төсвийн алдагдал 683.3 тэрбум, орон нутгийн төсвийн алдагдал 92.8 тэрбум, Хүний хөгжил сангийн төсвийн алдагдал 24.6 тэрбум төгрөгөөр тус тус буурсантай холбоотой байна.

Монгол Улсын 2016 оны нэгдсэн төсвийн нийт алдагдал ДНБ-ий 15.3 хувьтай тэнцэж, алдагдлыг санхүүжүүлсэн өрийн өсөлттэй холбоотойгоор хүүгийн зардал 986.1 тэрбум төгрөгт хүрч, нийт зарлагын 10.4 хувьтай тэнцэж байгаа нь Монгол Улсын төсөвт  өрийн дарамт үүсч, төлбөрийн чадваргүй болох эрсдэл бий болон өрийг өрөөр барагдуулах нөхцөл байдалд хүрсэн байна.

Төсвийн тухай хуульд заасан аргачлалын дагуу тооцоход Засгийн газрын нийт өр 2016 онд 22 их наяд 280.2 тэрбум, түүний өнөөгийн үнэ цэнээр тооцсон дүн 18 их наяд 861.0 тэрбум төгрөг байна.

Өнөөгийн үнэ цэнээр илэрхийлсэн өрийн хэмжээ ДНБ-ий 79.0 хувьтай тэнцэж байна.

Засгийн газрын өр өмнөх оноос 7 их наяд 964.2 тэрбум төгрөгөөр өссөний дотор гадаад зээлийн үлдэгдэл 31.3 хувь, дотоод үнэт цаасны үлдэгдэл 24.6 хувь, гадаад үнэт цаасны үлдэгдэл 24.1 хувь, Засгийн газрын өрийн баталгаа 15.5 хувь, бусад өр 4.5 хувийг тус тус эзэлж байна.

Гадаад өрийн төгрөгөөр илэрхийлсэн хэмжээ төгрөгийн ханшийн сулралаас шалтгаалж 2 их наяд 975.8 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдэж бүртгэгдсэн байна.

Сүүлийн жилүүдэд Монгол Улсын нэгдсэн төсвийн тэнцвэржүүлсэн тэнцэлийн алдагдал өндөр байгаа нь улсын өрийг нэмэгдүүлж, цаашид нийт төсөв өрийн дарамтанд орж, төлбөрийн чадваргүй болох магадлал өндөр  байгаа тул санхүү, эдийн засгийн цогц дорвитой арга хэмжээ авах шаардлагатай байна.

Хоёр. Засгийн газрын 2016 оны санхүүгийн нэгтгэсэн тайлангийн талаар:

Аудитаар Засгийн газрын санхүүгийн нэгтгэсэн тайлан материаллаг хэмжээний алдаатай илэрхийлэгдээгүй гэсэн үндэслэлтэй баталгаа олж авахын тулд санхүүгийн нэгтгэсэн тайланг бэлтгэхэд баримталсан бодлого, зарчмыг үнэлж, санхүүгийн тайлангийн батламж мэдэгдлийг үндсэн шалгуур болгон төрийн аудитын арга зүйн дагуу шалгаж, дүгнэлт өгөв.

Төрийн аудитын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.1.7 дах заалтын дагуу Монгол Улсын Ерөнхий аудитор миний бие бүрэн эрхийнхээ хүрээнд  Монгол Улсын Засгийн газрын 2016 оны санхүүгийн нэгтгэсэн тайланд дараах үндэслэлээр “Хязгаарлалттай” дүгнэлт өгсөн болно. Үүнд:

1. Засгийн газрын 2016 оны санхүүгийн тайланд нэгтгэгдсэн Барилга хот байгуулалтын сайд, Гадаад хэргийн сайд, Зам тээвэр, хөгжлийн сайд, Цагаатгах ажлыг удирдан зохион байгуулах комисс, Нийгмийн даатгалын сан, Уул, уурхай хүнд үйлдвэрийн сайд, Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд, Хүнс, хөдөө аж ахуй, хөнгөн үйлдвэрийн сайд, Эрүүл мэндийн сайд, Эрчим хүчний сайдын эрхлэх асуудлын хүрээний байгууллагуудын санхүүгийн нэгтгэсэн тайлан “Хязгаарлалттай” дүгнэлттэй гарсан.
2. “Эрдэнэс Таван толгой” ХК-ийн санхүүгийн тайланд Улсын Их Хурал, Засгийн газраас гаргасан шийдвэрийн дагуу төр, иргэн, аж ахуйн нэгжүүдэд эзэмшүүлэхтэй холбоотой хувьцааг бүртгээгүй, хувь нийлүүлсэн хөрөнгийг тайланд тусгаагүй;
3. Гадаад зээлийн хөрөнгөөс дамжуулан зээлдүүлсэн зээлийн 419.9 тэрбум, төсвийн ерөнхийлөн захирагчдын 377.6 тэрбум, орон нутгийн Төсвийн ерөнхийлөн захирагчдын 21.7 тэрбум, төрийн өмчит үйлдвэрийн газрын 22.5 тэрбум төгрөгийн авлагыг тооцоо нийлж баталгаажуулаагүй;
4. Гадаад зээлийн хөрөнгөөс орон нутагт дамжуулан зээлдүүлсэн зээлийн 71.3 тэрбум төгрөгийн үлдэгдлийг тооцоо нийлж баталгаажуулаагүй, хугацаа хэтэрсэн 75.7 тэрбум төгрөгийн үндсэн болон хүүгийн төлбөрийг төлүүлэх талаар тодорхой арга хэмжээ аваагүй;
5. Тариалан эрхлэлтийг дэмжих сан, банк, хадгаламж зээлийн хоршоодын төлбөр барагдуулах ажлын албаны авлага, өр төлбөрийн үлдэгдэл нийт 2.7 тэрбум төгрөгөөр зөрүүтэй тайлагнагдсан;
6. Эрчим хүчний яам нь 217.7 тэрбум төгрөгийн өртөгтэй Мандалговь-Тавантолгой-Оюутолгой чиглэлийн Цахилгаан дамжуулах дэд станцыг 118.2 тэрбум төгрөгөөр буюу 99.5 тэрбум төгрөгийн зөрүүтэйгээр данс бүртгэлд тайлагнасан;
7. Гадаад харилцааны яам “АСЕМ”-ыг зохион байгуулах үйл ажиллагаанд зориулж БНХАУ-ын буцалтгүй тусламжаар ирсэн хөрөнгөөс Төрийн өмчийн бодлого, зохицуулалтын газрын шийдвэргүй хувь хүн, аж ахуйн нэгж, байгууллагуудад 1.2 тэрбум төгрөгөөр худалдсан, 9 тэрбум төгрөгийн /гаалийн үнэлгээгээр/ орчуулгын тоног төхөөрөмжийг түрээслүүлсэн, 12.4 тэрбум төгрөгийн бараа, ажил, үйлчилгээг хууль зөрчиж шууд худалдан авалт хийсэн;
8. Төсвийн тухай хуулийн 54 дүгээр зүйлийн 54.2-т “Төсвийн ерөнхийлөн захирагч өөрийн эрхлэх асуудлын хүрээний төсвийн байгууллагын санхүүгийн тайлан, Засгийн газрын шугамаар авч, ашиглаж байгаа хөнгөлөлттэй зээл болон буцалтгүй тусламжийн хөрөнгөөр хэрэгжиж байгаа төсөл, хөтөлбөрийн санхүүгийн тайлан, төрийн болон орон нутгийн өмчит, төрийн болон орон нутгийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн санхүүгийн тайланг санхүүгийн нэгтгэсэн тайланд хамааруулна” гэж заасны дагуу зарим төрийн өмчийн оролцоотой хуулийн этгээдүүдийн санхүүгийн тайланг Төсвийн ерөнхийлөн захирагчдын санхүүгийн нэгтгэсэн тайланд нэгтгээгүй;
9. Төрийн өмчит 60 хуулийн этгээд 2016 оны дэвшүүлсэн зорилтот түвшинг биелүүлээгүй, санхүүгийн тайлангаар гарсан алдагдал нь 2015 оноос 354.6 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдсэн;
10. Нийгмийн даатгалын сангийн хөрөнгөөр 2.2 тэрбум төгрөгийн төсөвт өртөгтэй сум дундын нийгмийн даатгалын тасгуудын барилгын ашиглалтын зардлыг тооцоололгүйгээр барьсан зэрэг болно.

Засгийн газрын 2016 оны санхүүгийн нэгтгэсэн тайланд нэгтгэгдсэн 52 төсвийн ерөнхийлөн захирагчийн санхүүгийн нэгтгэсэн тайланд аудит хийж, 41 санхүүгийн тайланд “зөрчилгүй”, 11 тайланд “хязгаарлалттай” дүгнэлт өгч,Төсвийн тухай хуулийн  дагуу 114 төрийн өмчит болон төрийн өмчийн оролцоотой аж ахуйн нэгжийн санхүүгийн тайланд аудит хийж, 84 санхүүгийн тайланд “зөрчилгүй”, 28 санхүүгийн тайланд “хязгаарлалттай”, 2 санхүүгийн тайланд “дүгнэлт өгөхөөс татгалзсан” дүгнэлт гаргасан.

Тайлант онд Засгийн газар төсвийг хэмнэлтийн горимд шилжүүлэх шийдвэр, чиглэл гаргаж ажилласан боловч эдийн засгийн ангиллаар төсвийн зарим зарлагыг хэтрүүлсэн, тэвчиж, хэмнэж болох зардлуудыг санхүүжүүлсэн, төсвийг хэрхэн зарцуулах талаарх дээд шатны шийдвэрийг дунд болон доод шатандаа хэрэгжүүлдэггүй, дотоод хяналт хангалтгүй зэргээс төсвийн хөрөнгийг хэмнэлттэй, үр ашигтай зарцуулах байдал алдагджээ.

Энэ талаар төсөв захирагч нарын аудитын тайлангуудад тодорхой тусгаж, дүгнэлтийг танилцуулж, зөрчлийг арилгах албан шаардлага, дүгнэлт, зөвлөмж  өгсөн болно. Тухайлбал: Сайн малчин, сайн оюутан, сайн хувьцаа, сайн хашаа зэрэг хөтөлбөрүүдийн 449.7 тэрбум төгрөгийг батлагдсан төсвийн эх үүсвэргүй санхүүжүүлсэн, нийгмийн даатгалын тэтгэврийн нэмэгдэл 60.9 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдсэн, уг сангийн эх үүсвэрээр 2.2 тэрбум төгрөгийн төсөвт өртөг бүхий үр дүн багатай, үргүй зардал гаргах барилга байгууламжийг барьж байгуулсан байна.

2016 оны Нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэл, Засгийн газрын санхүүгийн нэгтгэсэн тайлангийн аудитын явцад 1 их наяд 695.8 тэрбум төгрөгийн материаллаг алдааг залруулж, 10.0 тэрбум төгрөгийн төлбөрийн акт тогтоож, 1 их наяд 827.1 тэрбум төгрөгийн зөрчлийг арилгах албан шаардлага өгч, 7.0 тэрбум төгрөгийн зөрчилтэй холбогдох албан тушаалтнуудад хариуцлага тооцох санал, 2 их наяд 969.1 тэрбум төгрөгийн материаллаг бус зөрчил дутагдлыг арилгах 5512 зөвлөмжийг хүргүүлсэн болно.

Дээрхи дүгнэлтүүдээс үзэхэд жил бүрийн санхүүгийн тайлангийн аудитаар гарч буй алдаа зөрчлийн хэмжээ буурахгүй, дахин давтагдаж байгаа нь төсвийн хөрөнгө үр ашиггүй зарцуулагдах, улс орны эдийн засагт хүндрэл учруулах зэрэг эрсдэлийг бий болгож байна.

Иймд төсвийн сахилга хариуцлага, хяналтыг сайжруулах зайлшгүй  шаардлагатай байгааг тусгайлан толилуулж байна.

УИХ-ын эрхэм гишүүд ээ,

Та бүхэнд хуулийн дагуу жил бүр хийгддэг аудитын тайлан, дүгнэлтийн талаар танилцууллаа.  Хэлэлцэн баталж өгнө үү.

Сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе.

                            Анхаарал хандуулсанд баярлалаа.

[1] Улсын нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэл, Засгийн газрын жилийн эцсийн санхүүгийн нэгдсэн тайланд аудит хийх

[2] төрийн аудитын төв байгууллага нэгдсэн төсвийн гүйцэтгэл, Засгийн газрын санхүүгийн нэгтгэсэн тайланд нэг сарын дотор аудит хийж, Засгийн газар, Улсын Их Хуралд хүргүүлэх