АУДИТЫН ҮНДСЭН ЗАРЧМУУДЫН ТАЛААРХИ ЛИМАГИЙН ТУНХАГЛАЛ
1977 оны 10 дугаар сард буюу 20 гаруй жилийн өмнө Аудитын дээд байгууллагуудын олон улсын байгууллага ИНТОСАИ-н IX чуулганы төлөөлөгчид Перу улсын Лима хотноо Аудитын үндсэн зарчмуудын талаархи Лимагийн тунхаглалыг баталж байх үед энэ тунхаглал дэлхий нийтэд амжилт олох эсэх нь тодорхойгүй байсан хэдий ч ихээхэн итгэл найдвар тавьж байсан.
Тэр үеэс хойшхи Лимагийн тунхаглалыг хэрэгжүүлсэн туршлага хамгийн өөдрөг төсөөллийг ч давж, улмаар улс орон бүрийн онцлог нөхцөлд нийцүүлэн төрийн аудитын хөгжилд хэрхэн шийдвэрлэх нөлөө үзүүлж байгаа нь батлагдлаа. Лимагийн тунхаглал нь ИНТОСАИ-н бүсчлэлд багтсан нийт Аудитын дээд байгууллагуудын хувьд тэдний аль бүсэд хамрагдсан, хэр зэрэг хөгжсөн, тухайн орныхоо төрийн тогтолцоонд яаж уялддаг буюу хэрхэн зохион байгуулагдсан зэргээс хамаарахгүй ижил ач холбогдолтой.
Лимагийн тунхаглалын дээр дурдсан амжилт нь бүхэлдээ төрийн аудитын холбогдолтой бүхий л зорилго, асуудлуудын иж бүрэн жагсаалтыг өөртөө агуулсантай холбоотой бөгөөд ер бусын чухал ач холбогдолтой, товч тодорхой байдал нь түүнийг хэрэглэхэд дөхөм болгосны зэрэгцээ энгийн, ойлгомжтой хэллэг нь гол бүрэлдэхүүн хэсгүүдэд тусгалаа төвлөрүүлэх боломж олгожээ.
Лимагийн тунхаглалын үндсэн зорилго нь төрийн хараат бус аудитыг бүрдүүлэхийг уриалж буй явдал юм. Энэ шаардлагыг хангахгүй Аудитын дээд байгууллага стандартад үл нийцнэ. Тиймээс Аудитын дээд байгууллагуудын хараат бус байдлын асуудал ИНТОСАИ-н хамтын нийгэмлэгийн хүрээнд байнга хэлэлцэгдэж байдаг нь гайхмаар хэрэг биш ээ. Лимагийн тунхаглалын шаардлага нь дан ганц хараат бус байдлыг олж авснаар хангагдахгүй; энэхүү хараат бус байдлыг хууль тогтоомжид тусгаж өгөх шаардлагатай. Энэ үүднээс авч үзвэл, хууль эрхийн баталгаа бүхий сайн ажиллагаатай байгууллагууд байх ёстой бөгөөд тэдгээр нь гагцхүү хуулийг дээдэлсэн ардчиллын нөхцөлд л ажиллах боломжтой. Иймээс хууль дээдлэх ёс болон ардчилал нь төрийн үнэхээр хараат бус аудитын амин чухал нөхцөл бөгөөд Лимагийн тунхаглалын тулгуур баганууд юм. Тунхаглалд тусгагдсан зарчмууд мөнхийн, амин чухал үнэт зүйлс бөгөөд энэ нь тэдгээрийн цаг үеийн ач холбогдлыг анхлан нэвтрүүлсэн үеэс өнөөг хүртэл хэвээр хадгалсаар байна. 20 гаруй жилийн дараа энэ тунхаглалыг дахин нийтлэхээр шийдсэн нь үнэндээ түүнийг зохиогчид ямар чанартай бүтээл туурвисан, үзэл санаа нь хэр алсыг харсан байсныг гэрчилж байна.
Төрийн аудитын үндсэн хууль хэмээн зүй ёсоор үздэг энэхүү тулгуур баримт бичгийн үлэмж ач холбогдлыг үнэлэн, түүний шинэчилсэн найруулгыг хэвлэхэд хүчин зүтгэл гаргасан “Төрийн аудитын олон улсын сэтгүүл”-д талархлаа илэрхийлж байна. Лимагийн тунхаглал цаашид ч түгэн дэлгэрсээр байх болно гэдгийг бид одоо мэддэг боллоо. Энэ тунхаглалын өндөр дээд үзэл санаанд нийцэж ажиллах нь бид бүхний байнгын зорилт болж байна.
Доктор, Франц Фийдлер
1998 оны намар, Вена хот
Монгол хэлээр
English
