Засгийн газар төсвийн зардлыг бууруулж байгаа ч хангалтгүй байна

Жил бүрийн төсвийн төслийг өргөн барьсан даруйд нь Үндэсний аудитын газар аравдугаар сарын 15-ны дотор дүгнэлт гаргадаг. Улмаар энэхүү дүгнэлтээ УИХд өргөн барьж хэлэлцүүлдэг. 2014 оны төсвийн төсөлд хийсэн дүгнэлтийнх нь талаар Үндэсний аудитын газрын дарга бөгөөд Монгол Улсын ерөнхий аудитор А.ЗАНГАДТАЙ ярилцлаа.

-Үндэсний аудитын газар 2014 оны төсвийн төсөлд хийсэн дүгнэлтээ УИХ-д өргөн барьсан. Ирэх жилийн төсвийн төлийг юу гэж дүгнэсэн бэ?

-Засгийн газраас УИХ-д аравдугаар сарын 1-нд өргөн барьсан 2014 оны төсвийн төслийг Үндэсний аудитын газар аравдугаар сарын 2-нд хүлээн авсан. Төсвийн тухай хуульд заасан хугацаанд нь санал дүгнэлтээ гаргаад аравдугаар сарын 15-нд УИХ-д өргөн барьсан. Эхлээд танин мэдэхүйн чанартай ганц хоёр зүйлийг тодотгоё. Төрийн аудитын тухай хуульд Үндэсний аудитын газар Төсвийн тухай хуулийн төслөөр дүгнэлт гаргаж төсвийн орлогыг нэмэгдүүлэх, үр ашгийг дээшлүүлэх санал гаргана гэсэн байдаг. Өөрөөр хэлбэл, Төсвийн төсөлд дүгнэлт хийх манай байгууллагын үйл ажиллагааг энэ хүрээнд хязгаарладаг гэсэн үг. Нөгөөтэйгүүр, манай байгууллага УИХ-ын шийдвэрийн хэрэгжилтийг хянадаг учраас Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хууль, Төсвийн хүрээний мэдэгдэл, төсвийн хязгаар зэрэг УИХ-аас тогтоосон барометрүүдийг хангаж байна уу, үгүй юү, тооцооллууд нь хэр зэрэг бодитой болсон бэ гэдгээр дүгнэлт гаргадаг. Ирэх оны төсвийн төсөл Төвийн тогтвортой байдлын тухай хууль, Төсвийн хүрээний мэдэгдэлд тавигдсан шалгууруудыг хангаж байгаа эсэхийг шалгаж дүгнэлт гаргасан. Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд заасан улсын нийт өрийн хэмжээ дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 40 хувиас хэтэрэхгүй байна гэсэн хэмжээндээ багтахгүй төсөв оруулж ирсэн байна. Үүнээсээ шалтгаалаад Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуульд өөрчл өлт оруулж дээрх хэмжээг нэмэгд үүлэх санал давхар оруулж ирсэн. Бусад шалгуур үзүүлэлтүүдийг хангаж байгаа боловч хоёр гурван зүйлийг анхаарах саналыг УИХ-д өргөн барьсан.

-Анхаарах ёстой хоёр гурван зүйл гэдэг нь юу юм бэ?

-Тухайлбал, ирэх жил нүүрсний борлуулалтыг хэтэрхий өөдрөгөөр төсөөлж 31.4 сая тоннд хүргэхээр төлөвлөсөн нь дэлхийн зах зээлийн төлөв байдал, одоогийн борлуулалт, өмнө нь нүүрсээ урьдчилгаа болгон авсан зээл зэргээс эрсдэл үүсэх, төлөвлөсөн орлого бүрдэхгүй байх магадлалтай гэж үзсэн. Хоёрдугаарт, төсвийн нийт алдагдал дотоодын нийт бүтээгдэх үүний хоёр хувьтай тэнцэж байгаа ч тайвширч болохгүй. Нэгдсэн төсвийн алдагдалд нөлөөлж мэдэхүйц хүчин зүйл нь улсын төсвийн их хэмжээний алдагдал. Нийгмийн даатгалын сан бол нэмэх үлдэгдэлтэй байгаа. Энэ хоёрыг хооронд нь нэмж хасч, хольж тэнц үүлж болдоггүй. Гэтэл улсын төсвийн алдагдлыг нийгмийн даатгалын сан бууруулснаар нэгдсэн төсвийн алдагдал дотоодын нийт бүтээгдэхүүний хоёр хувьтай тэнц үү байна гэсэн заалтыг хангаж байна гэж тайлбарлаад байгаа юм. Гэтэл улсын төсвийн өөрийнх нь алдагдлыг дотоодын нийт бүтээгдэх үүнд харьцуулж үзвэл 4.47 хувьтай нь тэнцэж байгаа. Тиймээс нэгдсэн төсвийн алдагдлыг тооцохдоо нийт алдагдлаас гадна улсын төсвийн алдагдлаар хэмждэг болвол зүгээр гэсэн санал оруулсан. Улсын төсвийн алдагдал нь өр зээлийнхээ хэмжээнд нөлөөллөөд байгаа юм. Гуравдугаарт, Оюутолгойгоос орж ирэх экспортын орлого чинь эргэлзээтэй байна гэдгийг анхааруулсан.

-Оюутолгойн гэрээ хэлэлцээ нь тодорхой бус байна гэж үү?

-Тодорхой бус гэж шууд дүгнэж болохгүй байх. Гэрээ хэлэлцээрт тодорхой өөрчлөлт орохгүй бол Оюутолгойгоос урьдчилгаа төлбөр хэлбэрээр авсан мөнгийг тус уурхайгаас орж ирэх экспортын орлогод суутгаж таарна. Энэ мэтчилэн суутгалууд их хийгдэх нь. Тийм учраас энэ асуудлууд дээр бодитойгоор хандахгүй бол дараа жилийн өдийд мөн л орлого тасалдлаа гэсэн тайлбар хийж мэдэхээр байна гэдгийг УИХ-д анхааруулсан.

-Улсын нийт өр дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 40 хувиас хэтэрчихсэн учраас Засгийн газар 60 хувиас хэтрэхгүй байна гэдэг өөрчлөлтийг хийхээр хуулийн төсөл өргөн барьсан. 2014 оны төсвийн төслөөр бол улсын өр хэдэн хувьд хүрчихээд байгаа юм бэ?

-Оруулж ирсэн төслөөр нь бол улсын нийт өр 50.3 хувьд хүрчихээд байгаа учраас Тогтвортой байдлын тухай хуульд өөрчлөлт оруулж улсын өр дотоодын нийт бүтээгдэх үүний 60 хувиас хэтэрэхгүй байна гэсэн заалт оруулах гээд байгаа юм.

-Нийт өрийн бүтцийг судалж үзсэн үү. Хаанаас ямар шугамаар авсан өрийг дотоодын нийт бү тээгдэхүүний 40 хувиас хэтрэхэд хүргэв?

-Улсын нийт өрийг судалж үзвэл, Засгийн газрын гадаад болон дотоод өрийн бичгийн өр шинээр нэмэгдсэн. Мөн өмнөх зээл төлбөрүүдээ төлнө. Ингээд үзэхээр 2014 оны эцэст улсын нийт өрийн үлдэгдэл арав орчим тэрбум төгрөг байх нь л дээ. Өрийн үлдэгдэл ингэж өсч байгаа нь төсвийн алдагдалд нө лөөлж байна. 2014 оны төсвийн төсөл шалгууруудаа хангаж байгаагаас гадна Засгийн газар төсвийн зарлагыг бууруулж байгаа. Гэхдээ дахиад л асуудал байна. Тиймээс төсвийн зарлагыг дахин бууруулах шаардлагатай. Түүнчлэн төсвийн алдагдлыг нөхөхийн тулд авдаг өрийг багасгах хэрэгтэй. Гадаадаас авч байгаа өрийн тухайд бол Засгийн газар болон салбар хариуцсан сайд нарын бодлогын хүрээнд хийж байгаа ажлуудыг санхүүжүүлж болох юм гэсэн саналтай байгаа. Гэхдээ зээл авахыг нь УИХ хэлэлцээд дэмжсэн тохиолдолд өр болон бүртгэгдээд Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хуулийн өрийн хэмжээг тодорхойлсон заалтад өөрчлөлт оруулж болох юм.

-Засгийн газар төсвийн зардлыг бууруулж байгаа ч дахин бууруулах шаардлагатай байна гэлээ. Тухайлбал, ямар байдлаар бууруулах вэ. Танайхаас зардал бууруулах санал оруулсан биз дээ?

-Гаргасан дүгнэлттэйгээ холбогдуулан төсвийн зардлыг бууруулах тодорхой саналууд оруулсан. Засгийн газар ирэх оны төсвийн төслийг боловсруулахдаа энэ оны төсвөөс хэтрүүлэхгүй байх зарчим баримталсан юм билээ. Гурван зарчим баримталсны нэг нь энэ. Гэхдээ 2013 төсвийн тухай хуулийг 2014 оны төсвийн төсөлтэй харьцуулаад үзэхэд ялгаа их байна. Ялангуяа, урсгал болон цалин, орон тооноос бусад зардал дээр нэлээд их ялгаа байна. Тиймээс бүх байгууллагад тэгш хандах замаар хасалт хийх санал оруулсан. Бүх зардлыг 2013 оны төсвийн хэмжээнд царцаана гэсэн үг. Эдийн засаг хүнд байгаа үед зөвхөн 2014 ондоо тэвчээд өнгөрөөх зардлууд байна.

-Тухайлбал, ямар зардлууд вэ?

-Бүх төрийн байгууллага ирэх онд шинээр конторын барилга барих, авто машинаа шинэлэхээ больё. Мөн ашиглалтад ороод гурван жил болоогүй байгаа барилгад их засвар хийхээ больё гэдэг байдлаар манай байгууллага саналуудаа томъёолж өгсөн. Тэр байгууллагын энэ зардлыг хасъя гэдэг байдлаар биш нэгдсэн бодлогоор зардлаа бууруулж болно.

-УИХ танай энэ саналыг хүлээж авах болов уу. Гишүүд төсвийн хөрөнгө оруулалтыг аль болохоор нэмэх саналтай байдаг шүү дээ?

-Үндэсний аудитын газраас гаргасан саналыг УИХ-ын Төсвийн байнгын хороо хэлэлцээд санал нэг бүрээр нь санал хураалт явуулдаг. Энэ долоо хоногт хэлэлцэх байх. Тухайн үед нь л дэмжих эсэхийг нь харъя.