Хөвсгөл аймгийн Орон нутгийн 2020 оны төсвийн төсөлд орлого нэмэгдүүлэх, зардал бууруулах, төсвийн хөрөнгийн үр ашгийг дээшлүүлэх талаар өгөх санал, дүгнэлтийг Хөвсгөл аймаг дахь Төрийн аудитын газрын дарга, Тэргүүлэх аудитор О.Ганболд танилцууллаа.
Нэг. Ерөнхий зүйл
Хөвсгөл аймаг дахь Төрийн аудитын газар нь Төрийн аудитын тухай хуулийн 15 дугаар зүйлийн 15.2.4 “Орон нутгийн төсвийн төсөлд болон төсвийн хөрөнгийн үр ашгийг дээшлүүлэх, орлого нэмэгдүүлэх талаар санал боловсруулж аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд оруулах” гэж заасны дагуу Хөвсгөл аймгийн орон нутгийн 2020 оны төсвийн төсөлд оруулах саналаа аймгийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурлын Төлөөлөгчдөд танилцуулж байна.
Сангийн сайдын 2012 оны 244 дүгээр тушаалаар батлагдсан “Орон нутгийн төсвийн төсөл боловсруулах журам”-ын 7.3. (…Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга тухайн шатны төсвийн төслийг аймаг, нийслэлийн аудиторт болон иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хуралд жил бүрийн 11 дугаар сарын 10-ны өдрийн дотор хүргүүлнэ…) -д заасан хугацаанд аудитын газарт аймгийн 2020 оны төсвийн төслийг ирүүлэх үүрэгтэй. Гэтэл тодорхой бус шалтгааны улмаас 2020 оны төсвийн төслийг 2019 оны 11 дүгээр сарын 25-ны өдөр аймгийн Тэргүүлэх аудиторт өргөн барьсан тул төсвийн төсөлд санал боловсруулах, дүгнэлт гаргахад цаг хугацааны хувьд хязгаарлагдмал байсан болно.
Хөвсгөл аймгийн орон нутгийн 2020 оны төсвийн төсөл нь Төсвийн тухай хуулийн 58 дугаар зүйлийн 58.2–т заасан орон нутгийн өөрийн төсвөөр аймгийн удирдлагын бие даан хэрэгжүүлэх чиг үүргүүдийг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн эсэхэд дүгнэлт гаргах, төсвийн үр ашгийг дээшлүүлэх, орлого нэмэгдүүлэх, зардал бууруулах талаар бодитой, хэрэгжих боломжтой саналууд дэвшүүлэхийг зорьсон болно.
2019 оны төсвийн төсөлд Хөвсгөл аймаг дахь Төрийн аудитын газраас орон нутгийн зам ашигласны төлбөрийн орлогыг нэмэгдүүлэх боломж байгаа талаар хүргүүлсэн саналыг хүлээн авч аймгийн ИТХ-ын 2018 оны 12 дугаар сарын 05-ны өдрийн ээлжит IX хуралдааны 7 дугаар тогтоолоор “Орон нутгийн чанартай авто зам, замын байгууламж ашигласны төлбөрийн хэмжээ”-г баталсан байна. Тус тогтоолыг хэрэгжүүлэхээр аймгийн Засаг даргын 2019 оны А/155 дугаар захирамжаар “Орон нутгийн чанартай авто зам, замын байгууламж ашигласны төлбөр авах үйл ажиллагааны журам” баталж, дээрх үйл ажиллагаа хэрэгжиж эхэлснээр орон нутгийн орлогод 119.1 сая төгрөг төвлөрсөн нь сайшаалтай байна.
Хөвсгөл аймгийн 2020 оны төсвийн төсөлд улсын төсвөөс авах санхүүгийн дэмжлэг 21.2 тэрбум төгрөгөөр, Орон нутгийн хөгжлийн сангийн санхүүжилт 8.1 тэрбум төгрөгөөр, тусгай шилжүүлгийн санхүүжилт 74.2 тэрбум төгрөгөөр тооцож төсвийн тэнцлийг хангасан байна.
2019 онтой харьцуулахад санхүүгийн дэмжлэгийг 4.5 тэрбум төгрөгөөр, тусгай шилжүүлгийн санхүүжилтийг 18.3 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдүүлсэн нь төрийн албан хаагчийн цалингийн нэмэгдэл болон хангамж, бараа материалын зардал, хувьсах зардлын санхүүжилтийн эх үүсвэр нэмэгдсэнтэй холбоотой байна.
Хоёр. Орон нутгийн төсвийн орлогын талаар:
Хөвсгөл аймгийн 2020 оны төсвийн төсөлд орон нутгийн орлогыг Сангийн яамны хянасан дүнгээс 885.4 сая төгрөгөөр, 2019 оны батлагдсан төлөвлөгөөнөөс 649.2 сая төгрөгөөр тус тус нэмэгдүүлсэн нь орох орлогыг бүрэн дайчилсан гэж үзэж байна.
Цаашид дараах асуудлуудад анхаарал хандуулахыг хүсэж байна.
- МУ-ын Ерөнхий аудиторын баталсан нэгдсэн төлөвлөгөөний дагуу “Иргэн, хуулийн этгээдэд газар олголтын байдал, газар эзэмших, ашиглах эрхийн гэрчилгээнд өөрчлөлт оруулах шийдвэр үйл ажиллагаа нь Газрын тухай хуульд нийцсэн эсэх”-д хийсэн нийцлийн аудитаар: Аймгийн газрын бүртгэлийн нэгдсэн мэдээллийн сан бүрэн бус байгаагаас газрын төлбөрийн орлогыг бодитой төлөвлөдөггүй, газар эзэмших эрхийг бусдад шилжүүлэхэд орлогын албан татварыг төлүүлж хэвшээгүй зөрчил илэрч байсан. Иймд газрын бүртгэлийн нэгдсэн мэдээллийн санг үнэн зөв болгож, газрын төлбөрийг мэдээллийн санд үндэслэн төлөвлөж байх нь зүйтэй байна.
- Аймгийн авто тээврийн газарт бүртгэлтэй тээврийн хэрэгслийн тоонд үндэслэн авто тээврийн болон өөрөө явагч хэрэгслийн албан татварын орлогыг тооцвол 260,0 орчим сая төгрөгөөр тухайн орлогыг нэмэгдүүлэх санал оруулж байна.
Гурав. Аймгийн орон нутгийн төсвийн зарлага 34.3 тэрбум төгрөгөөр баталж байгааг 2019 оны батлагдсан төсөвтэй харьцуулахад 4.6 тэрбум төгрөг буюу 15,5 хувиар, 2020 оны хянагдсан төсвөөс 3.2 тэрбум төгрөг буюу 10.5 хувиар тус тус нэмэгдсэн байна.
Төсвийн зардлыг хэмнэх, зарцуулалтын үр ашгийг дээшлүүлэх талаар дараах саналыг хүргүүлж байна:
Санал-1: Тусгай зориулалтын шилжүүлгийн байгууллагуудын төсвөөс хөрөнгө оруулалтын жагсаалтад батлагдаагүй, ажил нь эхлээгүй байгаа сургууль, цэцэрлэгийн үйл ажиллагааг санхүүжүүлэхээр төсөвлөсөн 220,9 сая төгрөгийн зардлыг төсвийн төслөөс хасах санал оруулж байна.
Санал-2: Аймгийн орон нутгийн хөгжлийн сангийн хөрөнгөөр хэрэгжүүлэхээр төлөвлөсөн төсөл арга хэмжээнээс иргэдийн саналаар дэмжигдээгүй, өмнөх жилүүдэд сумдад хийсэн ажлын үр ашгийг тооцоогүй, байршил нь давхацсан, зураг нь тодорхойгүй байгаа нийт 4,517.8 сая төгрөгийн төсөл арга хэмжээг төсвийн төслөөс хасах санал оруулж байна.
Санал 2: Аймгийн байгаль хамгаалах нөхөн сэргээх арга хэмжээний зардлаар 2020 онд хийгдэх ажлаас МУ-ын Засгийн газрын 2014 оны 43 дугаар тогтоолоор баталсан “Байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх арга хэмжээнд зарцуулах төлбөрийн орлогын хэсгийг бүрдүүлэх, зарцуулах, тайлагнах журам”-ын 3.3-д заасан заалттай нийцэхгүй байгаа нийт 65.0 сая төгрөгийн төсөл арга хэмжээг төсвийн төслөөс хасах саналтай байна.
Дөрөв: Хөвсгөл аймгийн 2018 оны төсөвт хийх тодотголын талаар:
Төсвийн тухай хуулийн 34 дүгээр зүйлийн 34.2.2(…урьдчилан тооцох боломжгүй нөхцөл байдлын улмаас төсвийн орлого буурах, зарлага нэмэгдэж, орон нутгийн төсөв алдагдалтай болох нөхцөл байдал бий болсон…)-т заасан нөхцөл байдал бий болсон учир аймгийн 2018 оны төсөвт тодотгол хийхээр төлөвлөсөн байна. Төсвийн тодотголыг хийхдээ Төсвийн тухай хуулийн 6 дугаар зүйлийн 6.2.6.а.(…тодорхой төсөл, хөтөлбөр, арга хэмжээний зарлагыг нэмэгдүүлэхээр бол бусад төсөл, хөтөлбөр, арга хэмжээний зардлыг мөн хэмжээгээр бууруулж, нийт зарлагын хэмжээг нэмэгдүүлэхгүй байх…)-д заасан зарчмыг баримталсан байна гэж үзлээ.
Төсөв боловсруулах, батлах, хэрэгжүүлэх, тодотгох бүх үе шатанд холбогдох хууль, журмын заалтууд болон Хөвсгөл аймаг дах Төрийн аудитын газраас хүргүүлж байгаа зөвлөмж, албан шаардлагыг хэрэгжүүлэн ажиллахыг хүсэж байна.
Тав: Төсвийн сахилга хариуцлагыг сайжруулах чиглэлээр 2020 оны төсвийн төсөл батлах, зарцуулах, төсвийн үр ашгийг дээшлүүлэхэд дараах асуудлуудад анхаарлаа хандуулахыг хүсэж байна. Үүнд:
- Орон нутгийн зарлага өмнөх оноос 4.6 тэрбум төгрөг буюу 15.5 хувиар нэмэгдэж байгаа тул эрсдэлд суурилсан хяналтын бодлого баримталж, дотоод хяналт, дотоод аудитын үр нөлөөг сайжруулах шаардлагатай байна.
- Аймагт улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хэрэгжүүлэх төсөл, арга хэмжээний хэрэгцээ шаардлагыг тодорхойлж, аймаг орон нутгийн иргэдийн эрх ашигт нийцсэн, орон нутгийн саналд тусгагдсан төсөл арга хэмжээг тусгахад анхаарч ажиллах
- Төрийн аудитын байгууллагаас байгаль орчин, газар, төсвийн төлөвлөлт, хөрөнгө оруулалт, ОНХС-ийн үйл ажиллагаанд гүйцэтгэл, нийцлийн аудитыг хийж, тус бүрд нь холбогдох албан тушаалтнуудад үр дүнтэй зөвлөмжүүдийг хүргүүлж байгаа хэдий ч хэрэгжилтийн явц удаашралтай, үр дүнгээ өгөхгүй байгаад анхаарч ажиллах
- Хөрөнгө оруулалтын арга хэмжээг ач холбогдлоор нь эрэмбэлэх, зураг төсөвгүй, техник эдийн засгийн үндэслэлгүй төсөл, арга хэмжээг төсөвт тусгахгүй байх, хийгдсэн хөрөнгө оруулалтын үр ашгийг тооцох, хяналтын тогтолцоог сайжруулах, аймаг орон нутгийн түвшинд бодлого төлөвлөлтийг нэгтгэх, зөрчсөн албан тушаалтанд тооцох хариуцлагын арга хэмжээг хэрэгжүүлэх
- Хөтөлбөрт суурилсан төсвийн төлөвлөлтийг зардлын эдийн засгийн ангилалтай уядуулан хүрэх үр дүн, бодлого чиглэлийг баримталсан төсвийг боловсруулж, тайлагнаж байх
- Төсвийн тогтвортой, нэгдмэл байдлыг хангахад анхаарч бүх шатны төсвийн төслийг боловсруулах хэрэгжүүлэхэд хууль, тогтоомж, дүрэм, журмын шаардлагыг мөрдөх, хариуцлага тооцох механизмыг сайжруулах, үр дүнг тооцох
- Орон нутгийн хөгжлийн сангийн санхүүжилтээр хэрэгжүүлсэн хөрөнгийн үр өгөөжийг тооцож, хяналтыг сайжруулах
