Улсын Их Хурлын Төсвийн байнгын хорооны 2023.12.05-ны өдрийн хуралдаанаар Татварын шинэчлэлийн бодлогын хэрэгжилт, түүний үр нөлөөний талаарх Үндэсний аудитын газраас гүйцэтгэсэн аудитын тайлантай танилцав.
Аудитын тайланг Монгол Улсын Ерөнхий аудиторын орлогчийн албан үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Ц.Наранчимэг танилцуулсан юм.
Татварын шинэчлэлийн бодлогыг Монгол Улсын хөгжлийн бодлогын баримт бичиг, Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт нийцүүлж боловсруулсан, эсэх татварын хуулийн шинэчлэл нь төрийн санхүү, төсвийн бүрдүүлэлт болон нийгэм, эдийн засагт үр нөлөөтэй хэрэгжиж байгаа эсэх асуудлын хүрээнд аудитыг хийж гүйцэтгэснийг дурдаад аудитад Сангийн яам, Татварын ерөнхий газар, Гаалийн ерөнхий газар тэдгээрийн харьяа хэлтэс, зарим байгууллагын 2019-2022 оны үйл ажиллагааг түүвэрчлэн хамруулсан байна.
Мөн тэрбээр, Монгол Улсын Засгийн газрын 2020-2024 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тусгасан татварын үйл ажиллагааг зохицуулсан найман арга хэмжээнээс долоон арга хэмжээг бүрэн хэрэгжүүлж, хүн амын өсөлтийн бодлогын хүрээнд 3 ба түүнээс дээш хүүхэдтэй гэр бүлд хүүхдийн тооноос хамаарсан татварын хөнгөлөлт үзүүлнэ гэсэн хөтөлбөрийг хүүхдийн мөнгөн тэтгэмжийг олгохтой холбогдуулан хэрэгжүүлэх хугацааг хойшлуулсан байна. Гурван тулгуурт хөгжлийн бодлогоор 27 зорилтын хүрээнд 149 арга хэмжээг авч хэрэгжүүлэхээс 79 арга хэмжээг үр дүнтэй, 48 арга хэмжээг тодорхой үр дүнд хүрсэн буюу 70 хувь, 21 арга хэмжээг эрчимжүүлэх шаардлагатай буюу 40 хувийн хэрэгжилттэй гэж Үндэсний хөгжлийн газраас 2019, 2020 онуудыг хамруулж үнэлсэн бөгөөд бодлогыг хэрэгжүүлэх хугацаа дууссан байна. Аудитаар үнэлгээг дахин нягтлахад ажлын байр олноор бий болгоход татварын болон татварын бус дэмжлэг үзүүлэх зорилтын хэрэгжилтийн үр дүн тодорхойгүй байгааг Монгол Улсын Ерөнхий аудиторын орлогчийн албан үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Ц.Наранчимэг танилцуулгадаа онцолсон.
Татварын шинэчлэл болон тухайн жилийн төсөвт баримтлах татварын бодлогыг Монгол Улсын 2019, 2021, 2022 оны төсвийн тухай хуулийн үзэл баримтлалд тусгаж УИХ-аар хэлэлцүүлэн батлуулсан боловч, хэрэгжүүлэгч байгууллага хүрэх үр дүнг нь тодорхой тусгаагүй байна. Татварын үйл ажиллагаанд мөрдөх дунд хугацааны стратеги болон жилийн гүйцэтгэлийн төлөвлөгөөг Сангийн яам, Татварын ерөнхий газар тус улс баталж хэрэгжүүлэх арга хэмжээ авч харилцан адилгүй, Хөгжлийн бодлого төлөвлөлт түүний удирдлагын тухай хуулийн 9 дүгээр зүйлийн 9.2.1-д Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 25 дугаар зүйлийн нэг дэх хэсгийн 7-д заасны дагуу төрийн санхүү, зээл, албан татвар, мөнгөний бодлого, хөгжлийн бодлого, төлөвлөлтийн баримт бичгийг уялдуулан батлах гэж заасны дагуу бодлогын баримт бичгийн уялдааг сайжруулж, үнэлж дүгнэх шаардлагатай байна.
Түүнчлэн УИХ-аас 2019 онд Татварын хуулийн шинэчилсэн найруулгыг баталж, 2020 оны 1 дүгээр сарын 1-нээс дагаж мөрдсөн бөгөөд тус хуулийг дагуулан 28 төрөлжсөн хуулийн татварын үйл ажиллагаатай холбоотой зохицуулалтад нэмэлт, өөрчлөлт оруулжээ. Татварын үйл ажиллагааг нарийвчлан зохицуулах үүднээс Сангийн сайдын тушаалаар 26 дугаар журам, Татварын ерөнхий газраас баталсан нийтээр дагаж мөрдөх 51 захиргааны хэм хэмжээний актад өөрчлөлт оруулсан байна. Татварын шинэчлэлийн бодлогын хэрэгжилт, түүний үр нөлөөнд хийсэн гүйцэтгэлийн аудитаар илэрсэн алдаа зөрчилтэй холбоотой Гаалийн ерөнхий газарт 13.9 тэрбум төгрөгийн төлбөрийн акт тогтоож, 25.9 тэрбум төгрөгийн албан шаардлага, Татварын Ерөнхий газарт таван зөвлөмж, Сангийн яаманд гурван зөвлөмжийг тус тус хүргүүлсэн гэж байлаа.
“Татварын шинэчлэлийн бодлогын хэрэгжилт, түүний үр нөлөө” аудитын тайлангийн танилцуулгын эцэст, аудитаар илэрсэн асуудлыг шийдвэрлэхийн тулд Татварын ерөнхий хуульд заасан татварын хуулиудыг Гаалийн тухай хууль, Үл хөдлөх, хөрөнгийн тухай хууль, Монгол Улсын Авто тээврийн болон өөрөө явагч хэрэгслийн албан татварын тухай хууль татварын шинэчлэлийн шаардлагад нийцүүлж уялдуулах талаар шат дараатай арга хэмжээ авч хэрэгжүүлэх, татварын ачааллыг салбар сегментийн хэмжээнд тооцож иргэд, аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагаанд үзүүлэх нөлөөллийг бодитоор үнэлж, дүн шинжилгээ хийх, нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн аргачлалыг баталж хэрэгжүүлэх, татварын эдийн засгийн жигд өсөлтөд дэмжлэг үзүүлж, тогтворжуулах, чиг үүргийн хэрэгжилтийг хангуулах арга хэмжээ авах, төсвийн бодлогыг татварын бодлоготой уялдуулан төлөвлөж татварын орлогыг улс, орон нутгийн төсөвт хуваарилах талаар холбогдох хуульд нийцүүлэн журамд өөрчлөлт оруулж, мөрдөж ажиллах зөвлөмжийг Сангийн яаманд хүргүүлсэн гэв.
Мөн Татварын ерөнхий газарт хувиараа болон жижиг, дунд бизнес эрхлэгчдийн татварын тайлагнал, ноогдуулалт, хураалтыг хүртээмжтэй зохион байгуулах, и-баримтын олголтоор дамжуулан тавих хяналтыг сайжруулах, хуримтлагдсан болон эргэн төлөлтөд хүндрэл учирсан татварын өрийг барагдуулах талаар бодитой арга хэмжээ авах, татварын албадан гүйцэтгэх үйл ажиллагааг зохицуулсан эрх зүйн орчныг сайжруулах, салбар хоорондын уялдааг хангах замаар үр дүнтэй хэрэгжүүлэх, татварын үйл ажиллагааг мэдээлэл технологийн дэвшилттэй уялдуулан бодит цагийн горимоор оновчтой зохион байгуулж, дэвшилтэт технологийг төрийн бусад байгууллагуудад таниулж, мэдээлэл солилцож байх, төрийн болон албаны нууцыг хадгалах, хамгаалахад анхаарч, холбогдох хуулиудыг мөрдөж ажиллах гэсэн зөвлөмж хүргүүлсэн гэж дурдлаа.
